Hoop voor de toekomst, plan voor de gevolgen
Literatuur, films en zelfs videogames bieden ons een overvloed aan wereldwijde rampscenario's. Deze komen vaak in de vorm van vernietigende oorlogen, verpletterende natuurrampen of ingrijpende pandemieën. Deze komen vaak in de vorm van vernietigende oorlogen, verpulverende natuurrampen of allesverwoestende pandemieën die groepen haveloze overlevenden achterlaten op zoek naar aardappelen en kogels temidden van hordes kannibalistische zombies.
Waar we echter minder over horen, zijn de voorzorgsmaatregelen die regeringen en onderzoeksgroepen in de praktijk nemen voor het geval een van deze scenario's zijn vruchten afwerpt - of beter gezegd, dreigt uit te roeien.
Door Miksu (Eigen werk)[CC BY-SA 3.0], via Wikimedia Commons
Ga naar de wereldwijde zaadkluis van Spitsbergen
Een van deze voorzorgsmaatregelen is de Svalbard Global Seed Vault, bij sommigen bekend als de Doomsday Vault. De medewerkers noemen het echter gewoon de "kluis". Als die naam niet echt sciencefiction is, kijk dan eens naar de plek: De ingang, een gekantelde monoliet van beton en staal, steekt uit de zijkant van een met ijs bedekte Arctische berg als een soort winterse kubistische bunker.
Stap door de grimmige grijze deuren en je bevindt je in een cilindrische stalen tunnel die 100 meter in de harde rots is geboord, dwars door de permafrost. Op wacht staat een knipperend rood beveiligingssysteem waarvan je je gemakkelijk kunt voorstellen dat het je vingerafdrukken, ogen en gedachten scant.
In deze tunnel rijden wetenschappers, gehuld in dikke jassen en helmen, karretjes vol met mysterieuze zwarte dozen naar de buik van de Vault. De hele scène lijkt op de titelsequentie van de volgende Philip K. Dick-verfilming.
Het laatste zaadje
De Svalbard Global Seed Vault bevindt zich op het eiland Spitsbergen, het grootste eiland van de Svalbard archipel, dat verrassend genoeg niet werd gekozen vanwege zijn grimmige uiterlijk: Inderdaad, Spitsbergen cruises zijn een van de meest populaire Arctische reizen voor het bekijken van ijsberen en glaciale fjorden.
Het is eerder de geologische stabiliteit, de lage vochtigheid, de geopolitieke isolatie en het (traditioneel) koude klimaat van het eiland die bijdragen aan het doel van de kluis, namelijk het leveren van de laatste reserve van vitale gewassen in het geval dat een van de 1700 genenbanken van de planeet in gevaar komt.
Deze banken, beschermde biorepositories van organisch materiaal, huisvesten alles van plantenweefsel tot dierlijke embryo's. In sommige gevallen zijn de faciliteiten echter beschadigd. In sommige gevallen bevinden de faciliteiten zich echter in regio's die te kampen hebben met onderfinanciering en wanbeheer, omwentelingen en oorlog - zoals de genenbank in Aleppo, die door jarenlange conflicten in Syrië zo goed als ontoegankelijk is geworden.
Vandaar de Svalbard Global Seed Vault. Ondanks het strenge Arctische klimaat (en deels daardoor) is het onwaarschijnlijk dat de instabiliteit die de genenbanken zou kunnen verstoren, de kluis verstoort. De ingenieurs hielden zelfs rekening met een stijgende zeespiegel door de faciliteit zo hoog te bouwen dat een maximale waterstroming geen invloed zou hebben op de zaden.
Maar zoals we zullen zien, kunnen zelfs de slimste mensen niet alles zien aankomen.
NordGen/Johan Bäckman[Openbaar domein], via Wikimedia Commons
Volume en variëteit van de Svalbard-zaadkluis
De wereldwijde zaadkluis van Spitsbergen is indrukwekkend in termen van insluiting. De opslagcapaciteit bedraagt 4,5 miljoen gewassoorten. Aangezien elk gewastype gemiddeld 500 zaden bevat, betekent dit dat er in totaal 2,5 miljard zaden in de kluis kunnen worden opgeslagen.
Zelfs bij een fractie van deze hoeveelheid - momenteel zijn er ongeveer 930.000 gewasvariëteiten beschermd - herbergt de kluis de meest diverse zaadvoorraad die er op aarde te vinden is. Niet alleen zijn de belangrijkste soorten Europese en Zuid-Amerikaanse aardappel, sla en gerst vertegenwoordigd, maar ook minder gangbare soorten Aziatische en Afrikaanse sorghum, cowpea en maïs.
Het bewaren van zaden en het vermijden van duplicaten is een voortdurende uitdaging voor de Svalbard Global Seed Vault, die wordt bemoeilijkt door het feit dat genenbanken vaak hun eigen voorraden moeten vermenigvuldigen en regenereren voordat ze deze naar de opslag sturen.
Maar dit proces is van vitaal belang: Als een gewas eenmaal verloren is gegaan, is het voor altijd verloren. Het uitsterven van een diersoort is net zo onherroepelijk.
CIAT [CC BY-SA 2.0], via Wikimedia Commons
De wetenschap van zaden
Om de Svalbard Global Seed Vault naar behoren te laten functioneren, moet deze aan bepaalde voorwaarden voldoen. De belangrijkste zijn een laag vochtgehalte en een temperatuur van -18°C (-0,4°F), die beide de zaden in een metabolische toestand houden waarin ze hun levensvatbaarheid vele jaren kunnen behouden.
De zaden moeten ook verpakt en verzegeld worden in speciaal ontworpen drielaagse folie en vervolgens in beschermende dozen voordat ze de kluis ingaan. Hoewel de landen die de zaden naar de kluis sturen nog steeds de eigenaar zijn en de enige entiteiten zijn die de zaden mogen verwijderen, is een vereiste voor het deponeren dat alle zaden worden gedeeld onder het multilaterale systeem dat is vastgelegd in het Internationaal Verdrag inzake Plantgenetische Hulpbronnen.
Maar zoals gezegd, de beste planning (en beste bedoelingen) kunnen de toekomst niet voorspellen.
Dag Endresen [CC BY 3.0], via Wikimedia Commons
Overleving van de zaadkluis in Spitsbergen
De opwarming van de aarde, de grootste bedreiging voor de stabiliteit van het weer in de wereld, is ook de grootste bedreiging geworden voor de Svalbard Global Seed Vault. Of je nu gelooft dat het fenomeen cyclisch is of door de mens veroorzaakt, de hittepiek van 2016 heeft een onmiskenbare impact gehad op de kluis.
De permafrost begon te smelten en kwam terecht in de faciliteit zelf. Dit smeltwater kwam gelukkig maar tot aan de ingang van de tunnel voordat het bevroor, maar het voorval verontrustte degenen die ooit dachten dat de kluis het einde van alle failsafes was.
De Noorse regering, die in 2008 de Svalbard Global Seed Vault opende in een voormalige kolenmijn, heeft sindsdien de structuur verbeterd met pompen en waterdichtingssystemen.
Plannen voor verbetering van de kluis
In maart 2018 plande de Noorse regering voor meer dan 13 miljoen dollar aan extra verbeteringen aan de Svalbard Global Seed Vault.
Deze verbeteringen, aangekondigd door de Noorse minister van Landbouw en Voedsel, Jon Georg Dale, omvatten een nieuwe betonnen toegangstunnel, elektrische eenheden om delen van de faciliteit te koelen en te verwarmen wanneer dat nodig is, en de toevoeging van een nieuw servicegebouw voor noodstroomvoorziening. Of deze verbeteringen uiteindelijk effectief zullen blijken tegen de stijgende temperaturen in het noordpoolgebied is een vraag die alleen de tijd kan beantwoorden.
Eén ding is echter zeker: Hoewel de Vault soms ver weg lijkt op een onwerkelijke plek, zou de vernietiging ervan ons allemaal op een zeer reële manier in gevaar brengen. En dit is een aspect van sciencefiction dat we ons niet kunnen veroorloven om in werkelijkheid te ervaren.