10 weerfeiten over Antarctica
De meesten van ons hebben op zijn minst een vaag idee van wat de Noord- en Zuidpool zo wreed en ijzingwekkend koud maakt: Ze ontvangen minder zonlicht dan de rest van de planeet, het zonlicht dat ze ontvangen valt onder een hoek en ze zijn meestal bedolven onder eindeloze hopen ijs en sneeuw. Dit geldt vooral voor de Zuidpool en haar middelpunt, Antarctica. Minder mensen weten echter wat het weer op Antarctica bepaalt of wat de gevolgen ervan zijn. Hier zijn tien met het weer verband houdende feiten over het meest zuidelijke continent die je polaire meteorologie op een hoger plan zullen brengen.
1.antarctica is kouder dan de Noordpool
Antarctica is de koudste plek op aarde. Dit is deels te danken aan de enorme en enorm dikke ijskap die ongeveer 98% van het continent bedekt. Maar dat is niet de enige reden: Antarctica heeft ook sterkere winden dan de Noordpool (of enige andere locatie op de planeet), is omgeven door water (dat zijn temperatuur langer vasthoudt dan land) en heeft de hoogste gemiddelde hoogte van alle continenten (4.892 meter). Al deze factoren zorgen er samen voor dat het gemiddelde weer aan de kust rond -10°C (14°F) ligt en in het binnenland rond -55°C (-67°F). Het koudste weer dat ooit op aarde is gemeten, vond natuurlijk plaats op Antarctica: -89,2°C (-128,6°F) op21 juli 1983.
2.ooit was het warm op Antarctica
Ondanks hoe koud Antarctica nu is, was het er ooit zo warm als de zonovergoten stranden van Californië. Studies van Yale suggereren dat zo'n 40-50 miljoen jaar geleden, tijdens het Eoceen, hoge atmosferische CO2-niveaus broeikasachtige omstandigheden creëerden op aarde. Het weer op Antarctica was toen gemiddeld 14°C (57°F), met een maximum van 17°C (63°F), omstandigheden die de titanische ijsbergen en bergachtige gletsjers van het huidige Antarctica snel zouden reduceren tot een gewone oceaandeining.
3.zelfs op zijn heetst houdt Antarctica het koel
Sinds het Eoceen neigt het weer op Antarctica naar de koudere kant. Zelfs de heetste temperatuur die op Antarctica is gemeten, was volgens de meeste normen vergelijkbaar met een aangename herfstdag in het noordwesten van de Stille Oceaan: Op Esperanza Base, een Argentijns onderzoeksstation dat soms wordt bezocht op reizen naar het Antarctisch Schiereiland, bereikte de temperatuur op24 maart 2015 17,5°C.
4.antarctica is technisch gezien een woestijn - de grootste op aarde
Omdat er zo weinig neerslag valt op Antarctica - in het binnenland valt gemiddeld zo'n 50 ml per jaar, meestal in de vorm van sneeuw - wordt het beschouwd als een woestijn. Maar als Antarctica iets doet, doet het het groots: Antarctica is verreweg de grootste woestijn op aarde en kan de Gobi, de Arabische woestijn en zelfs de uitgestrekte Sahara omvatten binnen zijn 14,2 miljoen vierkante kilometer. Denk daaraan als je de volgende keer Lawrence of Arabia kijkt.
5.antarctica is bijna volledig bedekt met ijs
Zoals eerder vermeld, komt een deel van het koude weer op Antarctica van de gigantische ijskap die het grootste deel van het continent bedekt. Deze grote ijskap bestaat eigenlijk uit twee kleinere ijskappen: De West-Antarctische ijskap (WAIS) is het kleinste deel en de Oost-Antarctische ijskap (EAIS) is het grootste deel - maar voor de duidelijkheid in dit artikel zullen we ze als één geheel beschouwen. In totaal bestaat de Antarctische ijskap uit ongeveer 26,5 miljoen vierkante kilometer ijs en bevat ongeveer 61% van de zoetwatervoorraad op aarde. Als de ijskap zou smelten, zou het zeeniveau ongeveer 58 meter stijgen, genoeg om veel van de laagst gelegen steden ter wereld onder water te zetten.
6.de Antarctische ijskap is meer dan 40 miljoen jaar oud
Het langdurige koude weer op Antarctica heeft de ijskap intact gehouden gedurende een periode die het menselijk begrip te boven gaat. Nadat het Eoceenachtige weer op Antarctica afkoelde door de daling van het kooldioxidegehalte wereldwijd, begon het continent te gletsjeren. Dit ijs werd geholpen door een periode waarin de baan van de aarde tot koudere zomers leidde en door andere mogelijke factoren, maar het was de dalende CO2 die het meest direct bijdroeg aan de vorming en het behoud van de ijskap. We kunnen zeker raden, zonder veel wetenschappelijke achtergrond, hoe koud het weer op Antarctica was door te zien hoe groot die ijskap uiteindelijk werd.
Door NASA Goddard's Scientific Visualization Studio [Publiek domein], via Wikimedia Commons
7.antarctica's ijs is gemiddeld 2 km dik (meer dan een mijl)
Een wandeling over deze afstand is misschien geen groot probleem, maar een opgraving... Een heel ander verhaal. Sommige van de hoogste hoogtes op aarde zijn te vinden op Antarctica, deels omdat het grootste deel van de extreem dikke ijskap zich heeft gevormd op een terrein dat al ver boven de zeespiegel lag. De resulterende ijsformaties, verheven en surrealistisch, zijn natuurlijk een belangrijke attractie tijdens Antarctica cruises. De ijskap zelf werd niet alleen rechtstreeks veroorzaakt door Antarctica's lange geschiedenis van vriesweer, maar werd er uiteindelijk ook gedeeltelijk verantwoordelijk voor - en voor andere factoren, zoals we zullen leren.
8.de grootste ijsberg op aarde komt van Antarctica
Het is dan ook geen verrassing dat het continent met het koudste weer, en dus de grootste voorraad ijs op aarde, ook de grootste bekende ijsberg op aarde produceerde. IJsberg B-15, die eind maart 2000 losbrak van de Ross Ice Shelf, had een oppervlakte van ongeveer 295 km (183 mijl) en was daarmee groter dan Jamaica en bijna net zo groot als Connecticut. Op zijn grootst was B-15 ooit 37 km breed en 295 km lang. Maar in de daaropvolgende jaren brak hij in kleinere stukken, waarvan de grootste naar het noorden dreef en eind 2005 uiteenviel.
IJsberg B-15 door NSF/Josh Landis, werknemer 1999-2001 [Publiek domein], via Wikimedia Commons
_(NSF).jpg){kind=link}
9.antarctische winden kunnen snelheden van 320 km/u bereiken
Een van de factoren die bijdragen aan het weer op Antarctica is de sterke, koude wind. Er is zelfs een naam voor het type wind waar Antarctica bekend om staat: katabatische wind, geworteld in het Griekse woord katabasis, of "dalende". Deze door de zwaartekracht aangedreven windvlagen duwen lucht met een hoge dichtheid omlaag van boven hooggelegen hellingen. Het grootste deel van deze wind bereikt meestal slechts snelheden van ongeveer 18 km/u, maar boven de enorme ijskappen van Antarctica bouwen grote concentraties koude lucht zich in de loop van de tijd op en stuwen met een aanzienlijke kracht naar beneden. Wanneer die wind door smallere gebieden langs de kust van Antarctica wordt getrechterd, kan hij bijvoorbeeld orkaansnelheden bereiken.
10. Het smelten van Antarctisch ijs heeft een zwaartekrachtverschuiving veroorzaakt
De opwarming van de aarde heeft ongetwijfeld nog meer verrassingen voor ons in petto, maar een daarvan werd onlangs onthuld toen wetenschappers ontdekten dat het smelten van het ijs op Antarctica de zwaartekracht in die regio juist verzwakt. De zwaartekracht op het aardoppervlak is verre van constant, maar varieert enigszins per locatie en is grotendeels afhankelijk van geologische factoren: de rotatie van de planeet, de positie van oceaangeulen en bergketens en de aanwezigheid van grote ijsmassa's. Als dat ijs op een bepaalde plek afneemt, wordt de zwaartekracht kleiner. Als dat ijs op een bepaalde plek afneemt, neemt ook de zwaartekracht op die plek af. Het afnemende ijs op Antarctica heeft precies dit effect, een nogal onverwacht hoofdstuk in een doorlopend verhaal.