Al zolang zeelieden de wereldzeeën trotseren, doen geruchten de ronde over angstaanjagende slangen of enorme, veelarmige zeemonsters die mens en schip de diepte in sleuren. Hieruit zijn legendes ontstaan zoals de Kraken, een reusachtige octopus of een ander soort koppotige, die naar verluidt zeelieden terroriseerde in de afgelegen, woeste uithoeken van de zee.
Deze vermeende zeemonsters werden vereeuwigd in vroege wereldkaarten, waarvan vele de nu bekende zin 'hier zijn monsters' bevatten, vaak vergezeld van gravures van angstaanjagende wezens en fantastische beesten. Dit markeerde gebieden van de wereld die in die tijd nog niet in kaart waren gebracht of waarvan men geloofde dat ze gevaarlijk waren, bewoond door bewoners van de diepte, wachtend om schepen mee te sleuren de donkere afgrond in.
Maar deze verhalen over monsters die tevoorschijn komen uit de donkere, onbekende diepten zijn slechts bijgeloof van zeelieden of folklore die door de eeuwen heen is doorgegeven om verhalen over schepen die verloren zijn gegaan tijdens stormen op zee te verfraaien, nietwaar?
De reuzeninktvis: een legende die werkelijkheid is geworden
In meer recente eeuwen raakten de folklore en vermeende waarnemingen van zeemonsters verweven met de ontdekking van kadavers die aanspoelden op kusten over de hele wereld, bekend als 'globsters', waarvan er veel leken op reuzenoctopussen of -inktvissen. In de 18e, 19e en 20e eeuw publiceerden kranten verhalen, en in veel gevallen foto's, over aangespoelde wezens zoals het 'Monster van St Augustine', de 'Tasmaanse Globster' en het 'Beest van Stronsay'.
In werkelijkheid bleken de meeste globsters grote stukken weefsel te zijn van een rottende walvis of haai of uitzonderlijk grote exemplaren van inktvis en octopus. In de 19e eeuw werden intacte exemplaren van reuzeninktvissen gevonden die aanspoelden in Nieuw-Zeeland, Canada en andere plaatsen over de hele wereld. Wetenschappers en onderzoekers herkenden deze uiteindelijk als een aparte soort, Architeuthis dux. Al in de vierde eeuw voor Christus waren er meldingen van reuzeninktvissen, vaak gescheiden van vermeende monsters en zeedieren, en eindelijk werd de werkelijkheid van de mythe gescheiden.
In deze periode begon men de reuzeninktvis in fictie te gebruiken als zeemonster en als mogelijk bewijs voor de mythe van de Kraken. Zo ontstonden de beelden van reuzeninktvissen die het opnamen tegen potvissen of die de onderzeeër van kapitein Nemo aanvielen in Jules Verne's Twenty Thousand Leagues Under the Seas, geïnspireerd op de ontmoeting van de Franse korvet Alecton met een levende reuzeninktvis in 1861.
Vandaag de dag blijft de reuzeninktvis een mysterie. Er zijn meldingen van individuen die langer zijn dan 20 meter, maar deze kunnen niet worden bevestigd. De grootste intacte exemplaren die zijn gevonden variëren tot 13 meter lang en wegen meer dan 275 kg. De reuzeninktvis werd pas in 2002 op film vastgelegd en blijft tot op de dag van vandaag ongrijpbaar. In het begin van de 21e eeuw werden verschillende exemplaren gefilmd in diep water of in ondiepe zeeën, waar zieke en stervende inktvissen zelden worden gevonden. Slechts een handvol video's hebben met succes een volwassen reuzeninktvis in zijn natuurlijke omgeving gefilmd.
De snavels van reuzeninktvissen zijn gevonden in de magen van potvissen, wat erop wijst dat ze een voedselbron zijn voor potvissen, waarvan bekend is dat ze tot diep in de oceaan duiken. Intrigerend genoeg zijn sommige potvissen zwaar getekend door de krachtige tentakels van reuzeninktvissen, waardoor het bekende beeld van walvissen en inktvissen in gevecht in de diepten van de oceaan nog geloofwaardiger wordt.
Ondanks zijn grootte is de reuzeninktvis duidelijk niet in staat om koopvaardijschepen en oceaangaljoenen onder de golven mee te sleuren. De reuzeninktvis is echter slechts de op één na grootste inktvis ter wereld. In de donkere, niet in kaart gebrachte diepten van de zuidelijke oceanen, nog minder goed gedocumenteerd en onderzocht dan de reuzeninktvis, huist iets kolossaals: een waar monster.
Het rijk van de reuzeninktvis: Antarctica
Antarctica is in veel opzichten nog steeds een gebied vol mysteries, onbekenden en nieuwe wetenschappelijke ontdekkingen die tot op de dag van vandaag aan het licht komen. De reuzeninktvis is een goed voorbeeld van wat er nog te ontdekken valt in de afgelegen, ijskoude diepten van Antarctica. Het is een enorme inktvissoort die voorkomt in de zeeën van Antarctica en sub-Antarctica. Maar hoe groot hij precies wordt, is onbekend.
De reuzeninktvis (Mesonychoteuthis hamiltoni) werd pas in 1925 ontdekt en is qua massa de grootste inktvissoort ter wereld. De kolossale pijlinktvis wordt nog minder vaak gezien dan de reuzeninktvis en is alleen bekend van enkele gefragmenteerde overblijfselen en de conservering van enkele volwassen exemplaren in 1981, 2003 en 2007. De inktvis die in 2007 werd gevangen woog maar liefst 495 kg en wordt nu tentoongesteld in het Museum of New Zealand Te Papa Tongarewa in Wellington, Nieuw-Zeeland.
Zowel de kolossale pijlinktvis als de reuzeninktvis vertonen abyssaal gigantisme, wat betekent dat soorten die in de zee leven de neiging hebben om veel groter te worden dan soorten die in ondiepere zeeën leven. Andere soorten die ook abyssaal gigantisme vertonen zijn de Japanse spinkrab, de reuzenisopode en de reuzenoarvis.
De reuzeninktvis wordt verondersteld 12 meter lang te worden. De grootste, geschat op basis van snavels gevonden in de magen van potvissen, kunnen tot 700 kg (1.500 lbs) wegen, waardoor de reuzeninktvis in de schaduw staat qua massa en misschien de omvang heeft die nodig was om schepen aan te vallen in de afgelopen eeuwen. De reuzeninktvis heeft ook de grootste ogen van alle bekende wezens die ooit hebben bestaan. Het grootste verzamelde exemplaar heeft een diameter van 40 cm.
Zou dit de bron kunnen zijn van de mythes over veelarmige monsters in het verleden? De reuzeninktvis is namelijk de enige inktvissoort in zijn familie met draaibare haken aan zijn tentakels, waardoor hij prooien kan vangen en grotere wezens kan omhullen. Vandaag de dag komt hij alleen nog voor in de donkere, koude wateren van het zuiden, ver onder het drijvende zee-ijs van Antarctica, maar zou hij zich ooit over alle oceanen ter wereld hebben verspreid? Het is een intrigerende gedachte, maar misschien zullen we nooit weten waar waarheid en mythe elkaar ontmoeten.
Ben jij klaar om de wateren van Antarctica te trotseren?
Op een expeditiecruise naar Antarctica zul je waarschijnlijk geen teken zien van de mysterieuze reuzeninktvis of de verstrikkende tentakels van de reuzeninktvis - het dichtst dat je komt is misschien wel de eetzaal met een bord gefrituurde calamares of een stoofpotje met zeevruchten. Je zult echter wel een aantal van de meest iconische en bestudeerde diersoorten ter wereld tegenkomen, waaronder verschillende soorten die zich voeden met de reuzeninktvis en zijn neefjes met vele tentakels.
Veel walvissoorten zijn te vinden in Antarctica, vooral tegen het einde van het seizoen, terwijl zeehonden veel voorkomen in het sub-Antarctische en Antarctische gebied. Pinguïns, die zich waarschijnlijk alleen voeden met kleinere inktvissoorten, zijn ook een hoogtepunt van elke Antarctische expeditie cruise, met grote kolonies die fantastische fotomomenten creëren op het schiereiland en in het sub-Antarctische gebied.
Dus of de kolossale inktvis nu de inspiratiebron is voor de oude Krakenlegende of niet, het blijft een fascinerend mysterie dat wacht op verdere studie onder het oppervlak van de Antarctische wateren. Misschien kun je vanaf het dek van het schip, terwijl je naar de golven kijkt, proberen een beeld in je geest op te roepen. Stel je de inktzwarte diepten ver onder je voor, een kort sprankje licht dat oplicht uit verspreide bioluminescentie, de duisternis om je heen verlicht, een immens oog, een enorme bek en een werveling van tentakels voordat de duisternis van de afgrond alles weer opslokt in verpletterende, meedogenloze duisternis.