SEES, duurzaamheid en Dr. Nathalie Steins
We denken graag dat gasten die met ons meegaan naar de poolgebieden terugkeren als voorvechters van het milieu, geïnspireerd door hun tijd op de Noordpool of Antarctica om keuzes te maken die de gezondheid van de planeet op de lange termijn beter mogelijk maken.
In werkelijkheid is dit echter niet altijd het geval. En zelfs als dat wel zo zou zijn, kan het argument worden aangevoerd dat de milieu-impact van een bezoek aan de poolgebieden niet wordt gecompenseerd door het feit dat je er voorstander van bent. Het tegenargument is natuurlijk dat bewustwording over de meest kwetsbare gebieden van onze planeet misschien wel helemaal niet plaatsvindt als het mensen verboden wordt om ze uit de eerste hand te zien.
Deze schijnbaar onverenigbare paradox staat centraal in recente studies van mensen als Nathalie Steins, een sociaal wetenschapper bij Wageningen Marine Research, die in juli 2022 deelnam aan SEES (Science Expedition Edgeøya Svalbard), een gezamenlijke expeditie van toeristen en wetenschappers. Haar werk op de expeditie was tweeledig: ten eerste bestuderen hoe de samenwerking tussen wetenschappers en toeristen verliep; ten tweede onderzoeken hoe en of pooltoerisme duurzamer kan worden.
We spraken met Nathalie voor een boeiend gesprek over haar onderzoek, wat ze eruit haalde en waarom ze de poolgebieden koos voor haar eigen onderzoeksgebied.
Foto door Frits Steenhuisen
Hoe is je project over duurzaam pooltoerisme tot stand gekomen?
Alle sociale wetenschappers aan boord van SEES hadden hun eigen projecten, maar het leek ons leuk om ook iets samen te doen. Omdat de hele SEES-expeditie over klimaatverandering ging, hebben we een workshop bedacht waarin we onderzochten hoe mensen de poolomgeving ervaren en wat het betekent om die te bezoeken. We wilden ook weten hoe mensen tegen de schepen en hun impact aankeken.
Het gidsenteam en Jan Belgers, de expeditieleider, steunden deze workshop en waren erg geïnteresseerd in hoe poolreizen duurzamer kunnen worden gemaakt. Aangezien er bij SEES een meer evenwichtige balans was tussen gasten en wetenschappers dan bij de meeste poolreizen, konden we veel feedback krijgen van beide groepen. Er waren veel verschillende meningen en percepties over een hele reeks onderwerpen, van onze koolstofuitstoot tot de noodzaak van twee warme maaltijden per dag voor passagiers.
Er waren een paar overeenkomsten, zoals de perceptie dat grote schepen de "slechten" zijn. Maar dit is discutabel en moet nog worden geverifieerd. Grote schepen hebben misschien wel een kleinere ecologische voetafdruk per hoofd van de bevolking, omdat ze meer mensen tegelijk de ervaring geven en zich niet concentreren op landingen. Sommige mensen vroegen zich af of we überhaupt wel naar de Noord- en Zuidpool zouden moeten gaan, ongeacht het schip.
Dat lijkt de meest interessante ironie in de kern van je onderzoek. Een bezoek aan de poolgebieden heeft een impact op hen, maar door ze te bezoeken, verhogen we het bewustzijn over hun kwetsbaarheid. Tenminste, dat is het verkooppraatje.
Precies, en niet iedereen is het daarmee eens. We hebben dat niet onderzocht en weten niet of het bewijs dat ondersteunt. Dit is geen beantwoorde vraag, het is een kwestie van voortdurend debat en onderzoek. Uiteraard hebben de touroperators en verenigingen van touroperators hun verhaal. Zowel op de Noordpool als op Antarctica zeggen ze dat toerisme helpt omdat iedereen die gaat een voorstander van de poolgebieden wordt.
Deze bewering past bij hun belangen, maar is nooit onderzocht. Er is nu een project van start gegaan op Antarctica waar een paar universiteiten in Nederland aan werken, en het onderzoekt rechtstreeks deze bewering dat deze cruises leiden tot milieuverdediging. Een van de SEES-organisatoren, Annette Scheepstra, werkt hieraan samen met Linda Steg, een van de onderzoekers aan boord. Ze gaan mensen volgen tijdens hun reis en kijken wat er daarna gebeurt. Linda heeft zelfs een pilotstudie uitgevoerd tijdens SEES om te zien of haar methodologie voor dit onderzoek werkte.
Ik denk dat sommige toeristen ambassadeurs worden, maar dan wordt de vraag: wat is ambassadeurschap? Is het praten met je vrienden, een actieve voorvechter worden in de strijd tegen klimaatverandering, of is het gewoon iets waarvan je zegt dat je het bent zonder enig activisme?
Afbeelding door Frits Steenhuisen
Een ego-versterker, een update voor je social media-account.
Juist, want als je echt een ambassadeur bent voor Antarctica of het Noordpoolgebied, zou het waarschijnlijk het beste zijn om te proberen helemaal te stoppen met deze reizen. Dat is tenslotte de laagst mogelijke impact. Maar wie ben ik om dat te zeggen? Ik ben in mijn werk en vakanties meerdere keren in beide gebieden geweest.
Ik denk dat het belangrijk is dat we mensen bewust maken van deze problemen. Het leuke aan de SEES-workshop was dat we aan het eind konden nadenken over dit soort vragen. Dat is iets wat goed zou zijn om te doen op meer standaard expeditiecruises.
Op deze reizen is er genoeg tijd om dat te doen. Er zijn lezingen over wilde dieren en ijsvorming, maar het zou ook leuk zijn om gidsen en gasten te laten nadenken over hun reis en of de reizen zelf nodig zijn of aangepast zouden kunnen worden. Zouden ze op een andere manier gedaan kunnen worden, zoals minder maar langere stops maken langs een kortere route? Zou het voedsel plantaardiger of duurzamer kunnen zijn?
Dan wordt het debat over de toename van het aantal landingen op die locaties.
En het wordt nog ingewikkelder als je bedenkt dat veel poolwetenschap wordt gefinancierd door het belastinggeld van regeringen die de poolcruise-industrie steunen en aanmoedigen. Het meeste afval op Antarctica komt niet van toeristen, maar van onderzoeksfaciliteiten. De mensen die de poolgebieden proberen te helpen, kunnen ze ook schaden.
Dus tegen sommige van mijn collega-wetenschappers die vinden dat toeristen uit deze gebieden geweerd moeten worden, denk ik dat we aan onze eigen impact moeten denken. We moeten niet vergeten dat veel van het geld dat ons onderzoek ondersteunt afkomstig is van belastinginkomsten uit de poolcruise-industrie.
En die industrie wordt alleen maar groter en de dingen die gedaan kunnen worden worden steeds vreemder. Mensen gaan niet alleen naar Antarctica om de dieren en het landschap te zien. Er gaan nu mensen naartoe om daar als eerste te tennissen of een marathon te lopen.
Ik heb daar een probleem mee, want dat heeft niets te maken met het creëren van pleitbezorgers voor de poolgebieden of het vestigen van de aandacht op de klimaatcrisis. Als mensen naar de poolgebieden gaan en echt terugkomen als pleitbezorgers die activisme bedrijven of duurzamere keuzes maken, dan is dat geweldig. Dat is het ideaal. Maar ik heb mijn twijfels over hoe vaak dat gebeurt en of het niet gewoon de cruisemaatschappijen zijn die hun impact legitimeren zodat ze hun inkomstenstroom kunnen behouden.
Foto door Frits Steenhuisen
Maakte dat het moeilijk om onderzoek te doen op SEES, omdat het niet overwegend toeristen waren, maar een balans van toeristen en wetenschappers?
Ja, dat is niet de norm. Er waren veel meer hardwerkende natuur- en klimaatverdedigers aan boord van de SEES-reis dan er normaal gesproken meegaan op een poolcruise, omdat velen van ons die meegingen hun professionele leven wijden aan natuurstudie en natuurbehoud. Dat gezegd hebbende, mensen die meegaan op poolcruises staan meestal wel meer open voor de wetenschap of zijn er zelfs goed over geïnformeerd.
Hoe heb je je onderzoek naar SEES uitgevoerd?
Voor mijn persoonlijke project over de samenwerking tussen toeristen en wetenschappers heb ik voor en na de reis een vragenlijst ingevuld - de ene onder wetenschappers, de andere onder toeristen. Ik heb ook mensen geïnterviewd. Het tweede project over duurzaamheid op poolcruises deed ik samen met Annette Löf en Zdenka Sokolíčková, en we hebben het gepubliceerd in het Polar Journal.
We hebben dat deel in focusgroepvorm uitgevoerd in twee sessies. De eerste was een plenaire sessie die zich concentreerde op de motivatie van de deelnemers om deel te nemen aan SEES, de ervaringen die ze waardeerden en waarom. In de tweede sessie verdeelden we ons in kleine groepen en bespraken we twee gerelateerde onderwerpen: de uitdagingen van concurrerende doelen en verwachtingen, en de toekomst van duurzaam cruisetoerisme. Zo konden we ons richten op verschillende conceptuele schalen, van individueel tot maatschappelijk.
Heb je het gevoel dat de resultaten die je krijgt invloed hebben op de toekomst van het pooltoerisme?
Op kleine manieren, misschien. We zien bijvoorbeeld dat cruisemaatschappijen wetenschappers aan boord uitnodigen of strandschoonmaakacties houden. Deze ideeën dienen hen natuurlijk vanuit zakelijk oogpunt. Maar je kunt niet zeggen dat ze niet nuttig zijn vanuit milieuoogpunt.
Als het alleen een marketingtechnische invalshoek is, maar wel iets goeds oplevert, wie ben ik dan om te zeggen dat het slecht is? Ik vind het jammer dat er marketing nodig is om mensen duurzamer te maken, maar dat lijkt soms de realiteit te zijn.
Foto door Frits Steenhuisen
Onderzoek zoals dat van jou is in ieder geval een stap vooruit. Welke organisaties waren betrokken bij het organiseren en financieren van de expeditie?
Het werd georganiseerd door het Arctisch Centrum van de Rijksuniversiteit Groningen. Zij stelden het wetenschappelijke deel samen en werkten samen met Oceanwide via Ko de Korte. De Nederlandse Onderzoeksraad financierde de aanlegplaatsen, maar de wetenschappers waren zelf verantwoordelijk voor andere kosten.
Meer dan zeventig wetenschappers van verschillende universiteiten en organisaties hadden zich aangemeld en ik was een van de 35 gelukkige geselecteerden. Ik vertegenwoordigde dus mede Wageningen, maar er waren ook veel mensen van andere Nederlandse universiteiten en uit Noorwegen en Zweden. Het was een geweldige samenwerking van onderzoekers en toeristen.
We weten waarom we om collectieve redenen moeten helpen bij het behoud van de poolgebieden, maar wat vind je persoonlijk zo mooi aan deze gebieden dat je je ervoor wilt inzetten?
Ik hou van de afgelegenheid, hoe klein je je voelt als mens als je in die gebieden bent. Spitsbergen is anders dan Antarctica, maar in beide gebieden voel ik me altijd zo nederig. Dat gevoel heb ik nooit gehad op andere plekken waar ik heb gewerkt of die ik heb bezocht.
Het is zo onherbergzaam in de poolgebieden, vooral op Antarctica. Het is echt alsof je op een andere planeet bent. Het maakt je nederig. Het laat tegelijkertijd zien hoe nietig we zijn en ook hoeveel macht we hebben om dingen te verpesten door er niet om te geven. Je ziet plaatsen in de poolgebieden die niet vernietigd kunnen worden, maar het is wel mogelijk. We doen het.
Ik wil echt dat mensen deze plekken kunnen zien. Ik denk dat het goed doet als het goed gedaan kan worden. De vraag is voor mij nog steeds onbeantwoord. Het is een gesprek dat we moeten blijven voeren.
Hoofdafbeelding door Annette Löf