Naam: Potvis (Physeter macrocephalus)
Lengte: 16-20 meter
Gewicht: 40.000-55.000 kg
Locatie: Subarctische, subantarctische en Atlantische wateren
Beschermingsstatus: Kwetsbaar
Voedsel: Voornamelijk inktvis, maar ook vis, octopussen, roggen en megamondhaaien
Uiterlijk: Lange, blokvormige kop die tot 1/3 van het lichaam van de walvis uitmaakt, met grijze of zwarte huid die meestal gerimpeld is achter de kop en aan de zijkanten. Korte, brede flippers, brede, driehoekige staart en een enkel spuitgat.
Foto door Thomas Laumeyer
Hoe jagen potvissen?
Potvissen eten meestal iets meer dan 900 kg voedsel per dag. Om hun prooi (bij voorkeur reuzeninktvissen) te vinden, duiken ze ergens tussen 300 en 1.200 meter (990 en 4.000 voet), hoewel ze tijdens de jacht wel 2 km diep kunnen gaan. Een gemiddelde duik duurt ongeveer een uur.
Potvissen gebruiken echolocatie om zich op hun prooi te richten en produceren een reeks klikken die de luidste door dieren veroorzaakte geluiden ter wereld zijn.
De tanden van een potvis langs de onderkaak zijn ongeveer 18 tot 20 cm lang en passen in holtes langs de onderkant van het gehemelte. De boventanden van een potvis groeien nooit uit de bovenkaak.
Wetenschappers geloven dat potvissen en reuzeninktvissen natuurlijke vijanden zijn. Hoewel er nooit echte gevechten zijn waargenomen, dragen potvissen soms ronde littekens waarvan wordt aangenomen dat ze afkomstig zijn van de zuigers van reuzeninktvissen.
Bij de jacht op kleinere vissen kunnen potvissen samenwerken om voervissen tot balvormige klompjes te dwingen die steviger zijn om te eten dan individuen.
Zijn potvissen sociaal?
Als ze niet aan het broeden zijn, leven volwassen mannelijke potvissen alleen. Vrouwelijke potvissen en hun nakomelingen verzamelen zich echter in groepen van tot wel 20 leden. De mannelijke potvis vertrekt over het algemeen rond de leeftijd van 4 jaar en vormt soms een eigen groep met andere jonge volwassen mannetjes. Ook deze groep zal zich uiteindelijk opsplitsen naarmate de mannetjes ouder worden.
Volwassen mannelijke potvissen zijn de enige leden van de soort die zich wagen in de koudere wateren die de polen naderen, terwijl de groepen vrouwelijke en jonge potvissen in de tropische en gematigde zones blijven.
Potvissen brengen het grootste deel van hun tijd door met jagen, maar soms breken ze 's middags af om meer sociaal gedrag te vertonen. Dit houdt in dat ze naar elkaar roepen en tegen elkaar aan wrijven.
Als ze worden aangevallen, vormen potvissen een "marguerite-formatie", waarbij ze een kwetsbaar lid van de groep omringen met hun staart naar buiten gestoken om belagers af te weren.
Hoe snel kunnen potvissen zwemmen?
De normale kruissnelheid van een potvis ligt rond de 5 tot 15 km/u (3 tot 9 mijl/u). Als ze sneller gaan, kunnen potvissen ongeveer 35 tot 45 km/u zwemmen en ze kunnen deze snelheid ongeveer een uur volhouden.
Hoe ziet het paringsritueel van potvissen eruit?
Potvismannetjes zijn rond hun 18e geslachtsrijp en vrouwtjes rond hun 9e. De mannetjes vechten om het paringsrecht en planten zich vervolgens voort met meerdere vrouwtjes. Mannelijke potvissen vormen geen harems van vrouwtjes zoals andere dieren.
De zwangerschap van potvissen duurt ongeveer 15 maanden en resulteert in één kalf. De geboorte is een sociale gebeurtenis, waarbij de rest van de potvispop een beschermende barrière vormt rond de moeder en haar kalf. Vrouwelijke potvissen paren eens in de 4 tot 20 jaar tot ze ongeveer 40 jaar oud zijn.
Hoe lang leven potvissen?
Potvissen leven ongeveer 70 jaar, net als mensen. De mannetjes zijn pas volgroeid als ze ongeveer 50 jaar oud zijn.
Hoeveel potvissen zijn er vandaag de dag?
De wereldwijde overvloed is niet bekend, maar wordt geschat op ongeveer 360.000, waarmee potvissen een van de meest voorkomende walvissen zijn.
Hebben potvissen roofdieren?
Orka's vormen de grootste natuurlijke bedreiging voor potvissen, hoewel er ook grienden en valse zwaardwalvissen bekend zijn die op hen jagen. Orka's gaan achter hele potvispopulaties aan en zullen proberen een kalf of zelfs een vrouwtje te pakken, maar de mannelijke potvissen zijn over het algemeen te groot en agressief om op te jagen.
Naast de gebruikelijke handelswaar (voedsel, spek, olie) hebben potvissen nog andere materialen die waardevol waren in de tijd van de walvisjacht:
- Spermaceti - Een wasachtige substantie die gebruikt wordt in verschillende farmaceutische producten, maar ook in kaarsen, zalven, cosmetica en weerbestendigheid
- Ambergris - Wasachtig en brandbaar, dit materiaal vormt zich in het spijsverteringskanaal van de potvis door irritatie van inktvisbekjes. Potvissen produceren het in de loop der jaren om te helpen bij het passeren van voorwerpen die anders niet worden afgebroken in hun spijsverteringskanaal. Ambergris werd veel gebruikt door de parfumindustrie, maar de zeldzaamheid ervan leidde uiteindelijk tot de zoektocht naar andere stoffen.
Vallen potvissen mensen aan?
Potvissen trekken zich meestal terug uit de buurt van schepen, maar in zeldzame gevallen rammen ze kleine boten. Sommige wetenschappers geloven dat potvissen zich agressie uit het verleden herinneren en vijandig zijn geworden, maar anderen denken dat hun aanvaringen puur toevallig zijn.
Zeven geschikte potvisfeiten
- Potvissen hebben de grootste hoofden en hersenen op aarde. Hun hersenen zijn vijf keer zwaarder dan die van een mens.
- De witte walvis in Moby Dick was gebaseerd op twee echte potvissen: een walvis die het schip Essex ramde en tot zinken bracht en een volwassen albino mannetje met de naam Mocha Dick.
- Potvissen zijn genoemd naar de spermaceti die uit hun lichaam worden gehaald.
- Potvissen bevruchten de oceanen met hun uitwerpselen, die omhoog drijven en worden opgegeten door fytoplankton.
- Mannelijke volwassen potvissen vallen af en toe orka's aan om te concurreren om voedsel.
- Het hart van een potvis weegt ongeveer evenveel als dat van twee volwassen mannen (125 kg).
- Het hoogste geluidsdrukniveau dat ooit van een dier is gemeten, was van een potvis voor de kust van Noord-Noorwegen. De enkele klik bereikte 235 (dB re 1 μ Pa), wat gelijk is aan de geluidsdruk van de Saturnus V raket die op ongeveer een meter afstand te horen is. Deze opname bewees de "the Big Bang" hypothese, die stelde dat potvissen prooien met geluid konden verdoven of zelfs doden.