De planten van Antarctica
Het lijkt een bijna onmogelijke prestatie voor een plant om te overleven op Antarctica. Extreem koude temperaturen, weinig zonlicht en vocht, slechte bodemkwaliteit en een korte groeiperiode hebben de meeste plantensoorten ervan weerhouden om succesvol te groeien in dit barre ecosysteem. Ondanks alle tegenslagen zijn er toch planten die speciaal zijn geëvolueerd om in deze omstandigheden te leven en die gedijen waar geen enkele andere plant zich durft te begeven.
Het is misschien geen weelderige tuin vol veelkleurige bloemen, maar als je een kijkje neemt, een beetje dichter bij de grond, krijg je een glimp te zien van een heel bijzondere en unieke plantenwereld.
Hoe zijn planten op Antarctica terechtgekomen?
Ongeveer 200 miljoen jaar geleden maakte Antarctica deel uit van het supercontinent Gondwana, dat Australië, Afrika, India en Zuid-Amerika omvatte. Hier floreerden vele duizenden plantensoorten gedurende vele miljoenen jaren. Toen de continenten zich ongeveer 145-66 miljoen jaar geleden van elkaar begonnen af te splitsen, dreef Antarctica naar de Zuidpool. De meeste planten konden overleven en bleven groeien tijdens de continentale beweging.
Al snel werd het klimaat veel te koud, droog en ongeschikt voor de meeste levensvormen. Fossiele resten van planten zoals de zuidelijke beuk(Nothofagus sp.) zijn te vinden op het westelijke Antarctische schiereiland en vertellen een fascinerend verhaal over een land dat ooit groen en weelderig was. Fossiele resten kunnen worden gevonden in zachtere, fijnere rotsen waar gletsjers zich onlangs hebben teruggetrokken. Het is een fantastisch gevoel om een fossiel vast te houden van een plant die al miljoenen jaren niet meer op het continent voorkomt!
De bloeiende planten van Antarctica
Hoewel Antarctica een koude, droge en desolate plek is, vindt het leven altijd een weg. Momenteel zijn er slechts twee bekende soorten bloeiende planten op het continent:
Antarctisch haargras (Deschamsia antarctica) groeit voornamelijk op het Antarctisch schiereiland in kleine, geconcentreerde plukjes in rotsachtige gebieden. Deze planten worden het meest gezien tussen pinguïnkolonies en zijn bestand tegen veel verstoring zonder weg te kwijnen. Tijdens hun korte groeiperiode in de zomer krijgen ze heel wat te verduren van de onvoorzichtige aard van zeeolifanten, hoge windsnelheden en de vele tonnen pinguïnmest die de broedkolonies produceren. Toch staan ze sterk met een diameter van minder dan een voet. Door hun complexe en diepe wortelstelsel blijven ze goed verankerd in hun habitat en kunnen ze gemakkelijk water en voedingsstoffen uit hun omgeving opnemen. In de winter verliest het haargras zijn lange, slanke, groene bladeren en is het bestand tegen vriestemperaturen zonder volledig af te sterven.
Antarctisch parelgras (Colobanthus quitensis) ziet er meer kussenachtig uit en kan maar liefst vijf centimeter hoog worden! In tegenstelling tot het haargras heeft het parelmoerkruid kleine, gele bloemen die het met trots laat zien. Parelmoerkruid komt het meest voor in rotsachtige gebieden in de kustgebieden van het continent.
Omdat er geen vliegen, bijen of vogels zijn om te helpen bij de bestuiving, zijn beide planten afhankelijk van de wind. In de zomer is er geen tekort aan wind, waardoor hun voortplantingsproces zeer eenvoudig is. Bovendien zijn beide planten zelfbestuivers, wat betekent dat ze niet afhankelijk zijn van andere planten om zich voort te planten. Ze hebben alleen de wind nodig om stuifmeel van de ene kleine bloem naar de volgende bloem op dezelfde plant te brengen.
Dit is een aanpassing die waarschijnlijk is geëvolueerd als reactie op een ruw klimaat, waar planten vaak ver uit elkaar staan. Met een temperatuurstijging op het hele schiereiland als gevolg van klimaatverandering, hebben beide plantensoorten aanzienlijke uitbreidingen in hun hele verspreidingsgebied meegemaakt.
De niet-bloeiende planten van Antarctica
De Antarctische haargras- en parelmoerplanten behoren tot een groep die 'vaatplanten' wordt genoemd, wat betekent dat ze complexe vaatstructuren bevatten die voedingsstoffen door hun bladeren, stengels en wortels transporteren. Niet-vasculaire planten zoals mossen, levermossen, korstmossen en algen hebben geen wortelstelsel en dus ook geen efficiënt systeem om voedingsstoffen te circuleren. Niet-vasculaire planten komen het meest voor in de buurt van vochtige gebieden waar directe opname van water en voedingsstoffen gemakkelijk kan plaatsvinden.
Antarctica alleen al bevat 100 soorten mossen, 25-30 soorten levermossen, 250 soorten korstmossen en meer dan 700 soorten algen! Er is een echte extremist voor nodig om in zo'n tumultueuze habitat te leven, en deze extremisten hebben het goed getroffen. Veel van deze planten worden gevonden in rotsachtige intergetijdengebieden en vochtige habitats en hebben een voorkeur voor sub-Antarctische eilanden, waar het klimaat en de habitat iets vergevingsgezinder zijn.
Ongenode gasten
Rond de eeuwwisseling werd het eiland South Georgia een zeer populaire bestemming voor de walvisvangst en zeehondenjacht. Met de toename van menselijke activiteiten op het eiland kwamen er vreemde, of uitheemse, plantensoorten die op de laarzen of kleding van de bezoekers en arbeiders klommen. De afwezigheid van natuurlijke roofdieren maakte de kolonisatie van deze plantensoorten erg gemakkelijk.
Momenteel groeien er op South Georgia 26 soorten vaatplanten en nog eens 15 uitheemse soorten. Gelukkig kent South Georgia relatief milde winters en warme zomers, die beide voor perfecte groeiomstandigheden zorgen.
Bedreigingen voor planten op Antarctica
Op dit moment vormt de stijgende zeespiegel een grote bedreiging voor planten op Antarctica, vooral voor planten die in kustgebieden leven. Met uitzondering van algen en sommige korstmossen kunnen de meeste planten niet overleven in een omgeving met een hoog zoutgehalte. Planten worden ook beschouwd als een uitstekende indicator van klimaatverandering vanwege hun gevoeligheid voor het kooldioxidegehalte in de atmosfeer.
Naarmate het klimaat op Antarctica warmer wordt, beginnen gletsjers en sneeuwpakketten zich terug te trekken en beginnen de ijsplaten waaruit het continent bestaat weg te smelten, waardoor onvruchtbare grond bloot komt te liggen. Dit kan goed nieuws zijn voor inheemse planten, maar het is een open uitnodiging voor uitheemse en invasieve soorten om zich te vestigen en de overhand te nemen.
Het kan moeilijk zijn om te voorkomen dat uitheemse planten het continent binnenkomen en er is veel medewerking nodig van de vele bezoekers die elk jaar naar Antarctica komen. Vaak moeten bezoekers die aan land komen door een bootbleekbad stappen, dat alle plantendelen of sporen die op zoek zijn naar een nieuw thuis wegspoelt en doodt. Het is erg belangrijk voor elke toerist of bezoeker om zich hiervan bewust te zijn en te onthouden dat het ecosysteem waarin je je begeeft erg kwetsbaar is en gevoelig voor elke vorm van verstoring of introductie van soorten.