Moeten we Spitsbergen of Spitsbergen zeggen?
Buiten de wereld van geopolitiek of zelfs poolreizen is het waarschijnlijk niet algemeen bekend dat Spitsbergen en Spitsbergen één en hetzelfde zijn.
Tenminste, afhankelijk van wie je het vraagt. Vraag het een Noor (of de meeste nationaliteiten buiten de EU) en je hoort dat Spitsbergen een archipel is en Spitsbergen het grootste eiland. Vraag het iemand uit Nederland, Rusland of de meeste landen binnen de EU (behalve Noorwegen natuurlijk) en ze zullen je vertellen dat Spitsbergen de archipel is, terwijl West-Spitsbergen het grootste eiland is.
Maar waarom deze onenigheid over iets dat zo eenvoudig te vereenvoudigen is? Het antwoord ligt, net als bij veel andere geografische eigenaardigheden, in de wirwar van de geschiedenis.
Spitsbergen vóór Spitsbergen en Russische claims
De Arctische archipel Spitsbergen valt sinds 1925 onder de soevereiniteit van het Koninkrijk Noorwegen, hoewel het eigenlijk geen deel uitmaakt van het koninkrijk zelf. Eeuwenlang heette de eilandengroep Spitsbergen - of zelfs Groenland, toen sommige van de eerste bezoekers dachten dat het deel uitmaakte van dat eiland.
Hoewel het nu onder Noorse jurisdictie valt, maakt Spitsbergen technisch gezien geen deel uit van een Noorse provincie. Het wordt bestuurd door een Noorse gouverneur en het wordt beschouwd als een gebied zonder rechtspersoonlijkheid met speciale jurisdictie zoals vastgelegd in het Verdrag van Spitsbergen. Als zodanig valt het buiten de EER, het Schengengebied en de Noordse paspoortunie.
Maar lang voordat het Spitsbergen werd, was de eilandenketen een wetteloos gebied waar walvisjagers, jagers en mijnwerkers vanaf het begin van de 17e eeuw om toegang streden. De walvisstations begonnen pas ongeveer 15 jaar nadat de Nederlandse ontdekkingsreiziger Willem Barentsz de archipel in 1596 ontdekte, hoewel hij toen nog niet wist dat het een archipel was.
Barentsz gaf het gebied de naam Spitsbergen, wat "puntige bergen" betekent, en is de eerste geregistreerde mens die de eilandenketen zag. Sommigen beweren dat Pomor-jagers al in de 14e eeuw in Spitsbergen aankwamen, maar er is geen verifieerbaar bewijs dat dit ondersteunt.
De nieuwe naam van Spitsbergen en de moderne politiek
Pas in 1920 werd de Noorse soevereiniteit over Spitsbergen vastgelegd in het Verdrag van Spitsbergen. Dit verdrag geeft meer dan 40 ondertekenende naties het recht om daar te vissen, jagen en mijnen te winnen.
En in 1925 veranderde de Spitsbergenwet de naam van de archipel in Spitsbergen.
Dit jaar is het 100 jaar geleden dat het Verdrag van Spitsbergen werd ondertekend, waardoor de naam van de archipel weer in het nieuws is gekomen. Sommige leden van de Russische regering, die vraagtekens zetten bij het Noorse beleid van gelijke behandeling onder de ondertekenaars van het verdrag, zijn de eilanden uit protest bij hun historische naam Spitsbergen blijven noemen.
Hoewel we hier niet te diep in de politiek zullen duiken, is de vraag of de archipel zijn historische naam moet dragen of de naam die door de Svalbard-wet is vastgelegd, een uiting van een langlopend geschil tussen Rusland en Noorwegen over de eerlijkheid van de visrechten in het gebied - in het bijzonder de visserijbeschermingszone van Noorwegen, die historisch en momenteel omstreden is.
Bovendien blijft Noorwegen zijn beschermde gebieden in Spitsbergen uitbreiden, wat Rusland beschouwt als een bedreiging voor zijn mijnbouwactiviteiten daar. Het is inderdaad een veelgehoord argument van Rusland dat de beschermende regels van Noorwegen zo streng zijn dat ze het Verdrag van Spitsbergen schenden.
Tot slot helpt het ook niet dat er een historische wrok bestaat tussen Noorwegen en Rusland, omdat Sovjet-Rusland niet was uitgenodigd voor de Vredesconferentie van Parijs in 1919-1920. Tijdens deze conferentie besloten de "Grote Vier" leiders van Groot-Brittannië, Italië, Frankrijk en de Verenigde Staten onder andere welk land de soevereiniteit over de eilanden van Spitsbergen zou krijgen.
Maar het is begrijpelijk dat Russen interesse hebben in Spitsbergen, aangezien ze er al bijna net zo lang wonen en werken (volgens de huidige wetenschap) als Noren.
In opdracht van tsaar Peter de Grote begonnen veel Pomors tussen 1704 en 1710 met het zetten van vallen in Spitsbergen. En volgens sommige historici leerden ze de Noren zelfs hoe ze daar moesten overwinteren.
Russen hoorden voor het eerst over Spitsbergen van Nederlandse kooplieden die in de Noord-Russische stad Archangelsk werkten. In die tijd dacht men nog dat Spitsbergen deel uitmaakte van Groenland en daarom noemden de Russen de archipel jarenlang Grument.
Rusland heeft nog steeds een mijnwerkersnederzetting op Spitsbergen met de naam Barentsburg, die het in 1923 van Nederland kocht. En een andere mijnstad, Pyramiden, die Rusland van 1927 tot 1998 beheerde, is nu een toeristische attractie op geselecteerde Arctische reizen.
Oorsprong van Spitsbergen en Arctische cruise attracties
Spitsbergen is een samenstelling van de Oudnoorse woorden svalr voor ("koud") en barð ("rand, bergkam"). Omdat het een land uit de Noorse legende beschreef, koos Noorwegen deze naam om te symboliseren dat zij de archipel als eerste hadden ontdekt.
Tegenwoordig zijn de eilanden een belangrijke reisbestemming voor expeditiecruises. Dit is zowel te danken aan de fantastische landschappen als aan de overvloed aan Arctische wilde dieren die er te vinden zijn.
Ijsberen bijvoorbeeld worden op Spitsbergen misschien wel het vaakst gezien dan waar ook ter wereld. Op of rond de eilanden leven ook verschillende walvis-, zeehonden- en zeevogelsoorten.
Tot deze soorten behoren bultruggen, nertsen, vinvissen, beluga's (witte walvissen), baardrobben, klapmutsen, zadelrobben, drieteenmeeuwen, Kleine Alken, zeekoeten en papegaaiduikers, om er maar een paar te noemen. Poolvossen en rendieren worden ook gezien in Spitsbergen.
In de prachtige video hieronder kun je een aantal van deze dieren zien en hoe het is om een reis door Spitsbergen te maken.
Naast de wilde dieren leent Spitsbergen zich ook voor een verscheidenheid aan spannende buitenactiviteiten: kajakken, sneeuwschoenwandelen, wandelen, skiën en zelfs duiken behoren er tot de mogelijkheden.
Veel expeditiereizen naar Spitsbergen concentreren zich op het hoofdeiland Spitsbergen, waar de meeste nederzettingen te vinden zijn. Maar andere verre cruises maken een halve rondreis waarbij wordt gestopt bij extra eilanden zoals Nordaustlandet en Edgeøya.
Oceanwide heeft verschillende nationaliteiten in dienst en daarom verwijzen we soms naar Spitsbergen, maar over het algemeen geven we de voorkeur aan de Noorse naam. Hoe dan ook, onze genegenheid voor deze prachtige en kostbare Arctische eilanden is groot.
En om de Bard te citeren: een roos met een andere naam zou net zo zoet ruiken.