Naam: IJsbeer (Ursus maritimus)
Lengte: 2 - 2.5 meter
Gewicht: Van 300 kg voor vrouwtjes tot meer dan 700 kg voor mannetjes
Verspreidingsgebied: Het noordpoolgebied
Beschermingsstatus: Kwetsbaar
Dieet: Het dieet van de IJsbeer bestaat voornamelijk uit zeehonden maar ze eten ook Muskusossen, rendieren en kariboes, vogels en hun eieren, karkassen van o.a. walvissen, Walrussen, andere IJsberen en planten.
Uiterlijk: Wit tot geelachtig wit met zwarte neus.
Achtergrond van de ijsbeer
Mensen die in Lapland woonden, vreesden en respecteerden de ijsbeer dusdanig dat ze weigerden om de naam ijsbeer uit te spreken, uit angst dat dit de beer kwaad zou maken. In plaats daarvan refereerden ze aan ijsberen als 'de oude man in de bontjas' of 'God's hond'.
Andere culturen hanteerden andere namen. Zo noemden de Inuït ijsberen 'de ronddwalenden' en de Ket (een stam uit Siberië) noemde hen 'Grootvader'. Het was de Britse marineofficier C.J. Phipps die ijsberen hun wetenschappelijke naam gaf: Ursus maritimus, wat zeebeer betekent.
Hoe de ijsberen ook genoemd werden, er werd altijd met respect over ze gesproken.
Wat eten IJsberen?
Het hoofddieet van IJsberen bestaat uit Baardrobben en Ringelrobben. Doordat ze vaak niet snel genoeg zijn bij het jagen op bijvoorbeeld zeehonden, rekenen IJsberen op hun sluiptechnieken om een prooi te overvallen.
Ze zwemmen grote afstanden en volgen hun krachtige geurzin om ademgaten in het ijs te vinden (in het Engels leads genoemd) waar de zeehonden bovenkomen om lucht te happen. De beren zwemmen niet snel genoeg om een zeehond te kunnen bijhouden dus in de plaats van achter hen aan te jagen in het water wachten ze de zeehonden op bij de ademgaten, soms urenlang, tot een onfortuinlijke zeehond zijn kop opsteekt.
Je kunt wel raden wat er gebeurt als een zeehond dat doet ...
Wanneer zeehonden op het ijs liggen zal een IJsbeer vaak op zo’n 90 meter afstand stil gaan liggen om te zien of hij of zij al opgemerkt is. Als de groep zeehonden kalm blijft zal de IJsbeer langzaam naar hen toe sluipen, ervoor zorgend dat hij of zij uit de wind blijft tot op ongeveer 10 meter afstand, waarna de aanval wordt ingezet.
Het dieet van een volwassen IJsbeer bestaat voornamelijk uit het blubber en de huid van zeehonden, die rijk zijn aan calorieën. Het eiwitrijke rode vlees laten ze meestal liggen, eventueel voor de welpen.
Tijdens de zomer, wanneer het zeeijs gesmolten is en de zeehonden overal naar lucht kunnen happen, zullen IJsberen het soms maandenlang zonder noemenswaardig voedsel moeten doen en moeten ze overleven op hun eerder opgeslagen lichaamsvetten.
In deze moeilijke periodes van hongersnood zullen IJsberen dan ook zo goed als alles eten, ook gevaarlijk afval zoals piepschuim, rubber en toxische vloeistoffen. Tijdens deze periodes proberen IJsberen ook grotere prooien te vangen zoals Muskusossen, of op het land levende prooien die veel moeilijker te vangen zijn dan de op het zeeijs meer blootgestelde zeehonden.
Zijn ze sociaal?
IJsberen zijn enorm solitair en zullen de grote afstanden in het noordpoolgebied meestal in hun eentje afleggen. Wanneer ze andere IJsberen ontmoeten hangt hun interactie grotendeels af van de situatie:
- Als er voedsel beschikbaar is dan zal de meer onderdanige beer benedenwinds van de dominante beer rondcirkelen en voorzichtig met hem ‘neuzen’ om zo toestemming te vragen voor het delen van de prooi. Soms krijgen ze die toestemming ook.
- Als het niet het paarseizoen is dan zullen twee IJsberen die mekaar ontmoeten redelijk vriendelijk met mekaar omgaan, speelgevechten houden en soms zelfs samen ‘knuffelen’.
- Als een mannetje een moederdier nadert zal deze haar welpen beschermen door de kop lager te houden en kort te chargeren om het mannetjesdier te waarschuwen dat hij uit de buurt moet blijven.
Hoe snel bewegen IJsberen zich voort?
De gemiddelde loopsnelheid van een rondtrekkende IJsbeer is zo’n 5 km per uur. Dit vertraagt tot ongeveer de helft wanneer een moeder haar welpen leidt. Zo nodig kunnen IJsberen tot wel 40 km per uur rennen, even snel als een traag galopperend paard.
Omdat IJsberen zo zwaarlijvig zijn verbruiken ze enorme hoeveelheden calorieën tijdens het sprinten. Een Noorse wetenschapper, Nils Are Øritsland schat zelfs dat een IJsbeer die meer dan 10 seconden moet sprinten om een prooi te vangen wellicht meer calorieën verliest dan hij ervan kan binnenkrijgen bij het eten ervan.
In het water kunnen IJsberen zich als een zwemmende hond voortbewegen met een snelheid van zo’n 10 km per uur. Het lijf heeft een groot drijfvermogen, wat helpt om grote afstanden zwemmend te kunnen afleggen. National Geographic besteedde aandacht aan een studie waaruit blijkt dat het record van door IJsberen non-stop gezwommen afstanden 685 kilometer bedraagt.
Hoe planten IJsberen zich voort?
Het paren begint gewoonlijk laat in de lente, in april of mei. Geslachtrijpe mannetjes (vanaf 6 jaar) zullen de geursporen van een vruchtbaar vrouwtje volgen (vanaf ongeveer 4 tot 5 jaar geslachtsrijp), ondertussen vaak fel vechtend met andere mannetjes waardoor de beren vaak wonden oplopen en mogelijk ook tanden breken.
Het winnende mannetje en het gewonnen vrouwtje zullen ongeveer een week lang de liefde bedrijven en dan paren, waarna het vrouwtje weer zal vertrekken om zoveel mogelijk te eten en daardoor zoveel vet op te slaan dat ze haar gewicht zal verdubbelen. Rond augustus of september zal het vrouwtje voor zichzelf een hol graven op land, nooit op ijsschotsen. Daar zal ze dan in een soort winterrust gaan - ze slaapt niet de hele tijd en haar temperatuur daalt niet zoals wanneer ze echt in winterslaap zou zijn maar haar hartslag vertraagt van gemiddeld 45 slagen per minuut tot 25 slagen per minuut.
De welpen (gemiddeld 2) worden tussen november en februari geboren. IJsbeer welpen wegen tussen de 450 en 600 gram bij hun geboorte. Ze zullen vanaf de geboorte tot ongeveer midden april in het sneeuwhol blijven en van de moedermelk leven. Ze brengen daarna nog 10 tot 15 dagen door in en rond het hol totdat de cubs wat meer ervaring hebben gekregen met de koude buitenwereld. Daarna vertrekken ze voor een langzame mars richting het zeeijs en de zeehonden.
Hoe oud worden IJsberen?
IJsberen leven in het wild gemiddeld 25 jaar. Op oudere leeftijd worden ze te zwak om goed te jagen en sterven ze door uithongering.
Hoeveel IJsberen zijn er nog?
Het WWF schat dat er momenteel nog zo’n 25.000 IJsberen in het wild leven.
Hebben IJsberen vijanden?
De welpen vormen een prooi voor wolven en volwassen mannelijke beren, IJsberen maar ook bijvoorbeeld Grizzlyberen.
Wanneer ze volwassen zijn kunnen IJsberen in de paartijd gewond raken bij de gevechten met andere IJsberen maar ook door grotere prooidieren bij een mislukte jachtpoging, bijvoorbeeld door Walrussen.
Net zoals bij de meeste dieren in het noordpoolgebied is de mens tegenwoordig ook voor de IJsbeer de grootste bedreiging. Klimaatverandering zorgt ervoor dat de hoeveelheid sneeuw en zeeijs verminderd waardoor het voor IJsberen lastiger is om sneeuwholen te kunnen graven maar vooral ook veel verder zullen moeten zwemmen om pakijs of land tegen te komen en daarom een grotere kans lopen om te verdrinken.
Vallen IJsberen mensen aan?
IJsberen proberen in het algemeen mensen te ontwijken maar door het dunner worden van het pakijs worden ze tegenwoordig vaker richting door mensen bewoonde gebieden gedreven.
IJsberen die regelmatig in contact komen met menselijke nederzettingen zullen daar vaak de afvalcontainers gaan onderzoeken op zoek naar gemakkelijke voedselbronnen.
Zeehonden zijn een makkelijkere prooi met een veel hogere voedingswaarde dan mensen. Hoewel gevaarlijke ontmoetingen met mensen zeldzaam zijn zullen IJsberen die hongerig zijn echter wel degelijk mensen aanvallen en opeten. Hoe meer het poolijs definitief smelt, hoe vaker dit soort ontmoetingen zullen voorkomen, zo verwachten wetenschappers.
Waar kun je ijsberen in het wild zien?
IJsberen kunnen alleen in het Arctische gebied in hun natuurlijke omgeving gezien worden. En hoewel niemand kan garanderen dat je ook daadwerkelijk een ijsbeer ziet in de Arctis, zijn er een paar locaties die we bezoeken waar de kans het grootste is om deze dieren daadwerkelijk te zien.
De eilandengroep Spitsbergen, om een voorbeeld te noemen, valt onder de toplocaties om ijsberen te spotten. Onze Spitsbergen ijsbeer reizen rond het hoofdeiland Spitsbergen zijn dusdanig opgezet dat de kansen om ijsberen te zien gemaximaliseerd worden.